Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng chăm lo đến sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa của nước Việt Nam mới. Khi đất nước giành được độc lập, Người chỉ rõ: “Công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa”.

Đình Phương Cáp (xã Hiệp Hòa, huyện Vũ Thư) - di tích lịch sử văn hóa.

Trong khí thế cả nước đang khẩn trương, sôi nổi chuẩn bị bước vào kháng chiến, ngày 24/11/1946, tại Nhà hát lớn ở Thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khai mạc hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất. Trong diễn văn khai mạc, Người khẳng định: “Xây dựng nền văn hóa mới của nước nhà phải lấy hạnh phúc của đồng bào, dân tộc làm cơ sở”. Người cũng đề cao sứ mệnh của văn hóa, nghệ thuật trong xây dựng con người Việt Nam yêu nước, độc lập, tự cường, tự chủ, “văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Hai năm sau, hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ hai do Đảng ta chỉ đạo, đã diễn ra từ ngày 16 - 20/7/1948 tại xã Đào Giã, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, khi cả nước đang trường kỳ kháng chiến chống Pháp.

Thấm nhuần và kế thừa tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa luôn là lĩnh vực được Đảng, Nhà nước ta quan tâm. Đại hội XIII của Đảng xác định, phát triển nhanh và bền vững đất nước dựa chủ yếu vào việc phát huy tối đa nhân tố con người; lấy con người là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển của đất nước. Trong xây dựng văn hóa lấy trọng tâm là chăm lo cho con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp.

Nhằm triển khai Nghị quyết Đại hội XIII, Ban Bí thư chỉ đạo Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức hội nghị Văn hóa toàn quốc vào ngày 24/11/2021. Đây là hội nghị có tầm quan trọng đặc biệt nhằm tổng kết những thành tựu đã đạt được cũng như những hạn chế, yếu kém cần khắc phục trên lĩnh vực xây dựng, phát triển văn hóa, con người trong thời gian qua, nhất là qua 35 năm đổi mới và đề ra những định hướng, nội dung, nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm trong thời gian tới.

Trong diễn văn khai mạc hội nghị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng kỳ vọng sau hội nghị này, công tác văn hóa sẽ có bước chuyển biến, tiến bộ mới, mạnh mẽ hơn nữa, hiệu quả cao hơn nữa, ghi một dấu mốc mới trên con đường chấn hưng, phát triển nền văn hóa Việt Nam trong thời kỳ mới.

Xác định ý nghĩa đặc biệt của hội nghị Văn hóa toàn quốc, Tổng Bí thư đã nêu một thực trạng là lâu nay văn hóa chưa được một bộ phận cán bộ và người dân nhận thức đầy đủ vai trò “soi đường cho quốc dân đi” và bày tỏ sự đồng tình với quan điểm “văn hóa còn thì dân tộc còn”. Văn hóa làm nên hồn cốt của dân tộc nên mất văn hóa là mất dân tộc.

Tổng Bí thư khẳng định nhận thức của Đảng ta về văn hóa trong thời kỳ đổi mới ngày càng được hoàn thiện và sâu sắc hơn. Việc triển khai trong thực tế cũng tốt hơn nên gần đây văn hóa có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống, đi vào cả trong chính trị và trong kinh tế, công nghiệp văn hóa và thị trường văn hóa có bước khởi sắc. Đồng thời, Tổng Bí thư cũng chỉ rõ: “Có một thực tế là việc thể chế các quan điểm của Đảng còn chậm, việc triển khai thực hiện các chính sách đâu đó còn chưa tốt. Văn hóa văn nghệ hiện nay có phần sa sút trên nhiều mặt. Văn hóa chưa được các cấp, các ngành nhận thức sâu sắc, chưa được quan tâm đầy đủ, chưa thành nguồn lực nội sinh để phát triển đất nước”. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Hạn chế, yếu kém nổi bật được nhắc lại nhiều lần lâu nay là văn hóa chưa được các cấp, các ngành nhận thức một cách sâu sắc và chưa được quan tâm một cách đầy đủ tương xứng với kinh tế và chính trị; chưa thật sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước”.

Từ hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, liên hệ với thực trạng phát triển văn hóa ở Thái Bình có thể thấy những ý kiến đánh giá, chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và những báo cáo, những ý kiến tham luận tại hội nghị Văn hóa là hoàn toàn chuẩn xác.

Trước hết, cần phải khẳng định qua 35 năm đổi mới, sự nghiệp chấn hưng, phát triển văn hóa ở Thái Bình đã đạt được nhiều thành tựu khả quan. Nhận thức về văn hóa của cấp ủy, chính quyền các cấp, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội ngày càng sâu sắc, toàn diện hơn. Vị thế của văn hóa ngày thêm được khẳng định. Đời sống văn hóa của các tầng lớp nhân dân trong tỉnh ngày thêm được nâng cao. Văn hóa thực sự có tác động tích cực vào tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong mọi thời kỳ, thời điểm. Những thành tựu trong phong trào xây dựng nông thôn mới ở Thái Bình là một trong những minh chứng rõ nét nhất về quan điểm “văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển xã hội”.

Kinh nghiệm từ thực tế cho hay, địa phương nào đã triển khai cuộc vận động xây dựng thôn làng văn hóa có chiều sâu, được các tầng lớp nhân dân đồng tình hưởng ứng thì khi triển khai các thao tác xây dựng nông thôn mới sẽ được nhân dân hào hứng tham gia. Ngược lại, ở những xã chỉ triển khai công tác xây dựng đời sống văn hóa mang tính hình thức, chiếu lệ thì khi bắt tay vào xây dựng nông thôn mới đều khó quy tụ được sự đồng thuận của dân. Chính từ thực tiễn đã làm cho nguyên lý “văn hóa và các biểu hiện của văn hóa không mang tính thụ động. Bản chất của văn hóa là phát triển” ngày càng tỏa sáng hơn ở Thái Bình.

Cũng chính từ thực tiễn đã cho thấy nếu cán bộ chủ chốt cấp huyện, cấp xã nhận thức đúng về mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và xây dựng văn hóa, biết tìm thấy động lực của văn hóa để xây dựng nông thôn mới thì tất yếu sẽ thành công. Tiêu biểu như đội ngũ cán bộ chủ chốt từ huyện đến xã, thôn ở huyện Hưng Hà, xã Thanh Tân, xã Bình Định (Kiến Xương), xã Thụy Ninh (Thái Thụy), xã Tây Giang (Tiền Hải)… Mặt khác cũng không ít địa phương, trước đây cũng vậy và khi bắt tay vào xây dựng nông thôn mới cũng thế, chỉ chăm chú, mải mê quan tâm chỉ đạo phát triển kinh tế “duy kinh tế” mà xem nhẹ hoặc ít quan tâm đến phát triển văn hóa thì sẽ gặp biết bao lúng túng, khó khăn trong việc tìm được tiếng nói chung khi triển khai các thao tác xây dựng nông thôn mới.

Để văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần xã hội, là mục tiêu, động lực của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đổi mới và hội nhập, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định: “Tập trung khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, niềm tự hào, ý chí tự cường, lòng nhân ái, tinh thần đoàn kết, đồng thuận xã hội và khát vọng phát triển đất nước của toàn dân tộc. Xây dựng các cơ chế, chính sách phát huy tinh thần cống hiến vì đất nước của mọi người dân Việt Nam. Phát huy tối đa nhân tố con người; con người là trung tâm, chủ thể, là nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển. Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại. Phát triển toàn diện, đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, môi trường văn hóa, đời sống văn hóa phong phú, đa dạng, văn minh, lành mạnh; vừa phát huy những giá trị tốt đẹp của dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại để văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế”.

Từ thực trạng chấn hưng, phát triển văn hóa ở Thái Bình trong mấy thập niên qua cũng cho thấy còn có những hạn chế, yếu kém mang tính cố hữu, hoàn toàn đúng với ý kiến đánh giá của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Hạn chế, yếu kém nổi bật được nhắc lại nhiều lần lâu nay là văn hóa chưa được các cấp, các ngành nhận thức một cách sâu sắc và chưa được quan tâm một cách đầy đủ tương xứng với kinh tế và chính trị; chưa thật sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước”.

Từ năm 1945 đến nay, trải hơn 70 năm xây dựng nền văn hóa mới, con người mới. Trên các chặng đường cách mạng, Thái Bình thường xuất hiện những mô hình tiên tiến, đóng góp được những kinh nghiệm tốt trong sự nghiệp xây dựng đời sống văn hóa với cả nước. Kỳ vọng là Thái Bình sẽ tiếp tục đi tiên phong tạo đột phá trong bước chuyển nhận thức đầy đủ hơn, sâu sắc hơn, toàn diện hơn về quan điểm, đường lối của Đảng ta về văn hóa theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021.

Các trò chơi dân gian được lưu truyền và tái hiện trong các lễ hội ở Hưng Hà.

Thiết nghĩ, có rất nhiều việc, nhiều giải pháp cần phải tiến hành đồng bộ, quyết liệt trong thời gian tới để giữ gìn, chấn hưng và phát triển văn hóa ở Thái Bình sau hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021. Nhưng trước hết vẫn là phải tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa. Để tạo được bước chuyển mang tính đột phá trong nhận thức thì cần phải tiếp tục kiên trì đổi mới công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các quan điểm, tư tưởng của Đảng về văn hóa cho cán bộ, đảng viên và toàn xã hội mà trước hết là trong toàn hệ thống chính trị như một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm đã được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đặt ra tại hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021: “Chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hóa, về đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, để Đảng ta và hệ thống chính trị của nước ta thật sự là đạo đức, là văn minh, tiêu biểu cho lương tri và phẩm giá con người Việt Nam. Xây dựng văn hóa trong lãnh đạo, quản lý; phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nâng cao vai trò, năng lực lãnh đạo của Đảng; hiệu quả quản lý của Nhà nước; sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong sự nghiệp phát triển văn hóa”.

Để thiết thực chuyển tải tinh thần hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 vào cuộc sống, hẳn là các phương tiện truyền thông trong tỉnh sẽ tiếp tục đổi mới sâu sắc, toàn diện, phong phú hơn các chuyên trang, chuyên mục tuyên truyền để cán bộ và nhân dân trong tỉnh ngày càng nhận biết rõ ràng hơn, đầy đủ hơn khái niệm về văn hóa, vị trí, vai trò của văn hóa.

Một khi đã tạo được bước đột phá trong nhận thức về văn hóa theo những quan điểm đã được thống nhất khẳng định trong Đại hội XIII và hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 thì chắc chắn sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng con người sẽ ngang tầm với kinh tế, chính trị, xã hội.

Lễ hội đền Trần (xã Tiến Đức, huyện Hưng Hà).

Thái Bình là địa phương giàu truyền thống văn hóa, văn hiến. Tiềm năng sáng tạo văn hóa của các thế hệ cư dân Thái Bình là hết sức đa dạng và bất tận. Nếu tạo được bước đột phá trong nhận thức về văn hóa để văn hóa tiếp tục thấm sâu vào từng người, từng gia đình, từng cộng đồng và toàn xã hội thì sẽ khơi dậy một cách mạnh mẽ, đúng hướng hơn tiềm năng, tiềm lực sáng tạo và hưởng thụ văn hóa của các tầng lớp nhân dân trong tỉnh. Mặt khác, khi đã tạo được bước đột phá trong nhận thức về văn hóa thì việc đầu tư các nguồn lực cho sự phát triển văn hóa sẽ được đổi mới triệt để, trong đó có sự đổi mới chức năng, nhiệm vụ của ngành văn hóa từ “làm văn hóa” chuyển mạnh sang quản lý nhà nước về văn hóa để tạo môi trường thuận lợi cho toàn xã hội có điều kiện sáng tạo và hưởng thụ văn hóa

Nguyễn Thanh (Vũ Quý, Kiến Xương)