Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, năm 1974, chàng trai quê lúa Phan Minh Nham, thôn Huyền Sỹ, xã Minh Quang (Vũ Thư) lên đường tòng quân và anh dũng hy sinh năm 1975 khi vừa tròn 20 tuổi. Suốt hàng chục năm, gia đình ròng rã, bền bỉ đi tìm hài cốt của liệt sĩ Phan Minh Nham, nhiều lúc tưởng chừng vô vọng. Tuy nhiên, nhờ nỗ lực vào cuộc của nhiều đơn vị và như có những phép màu kỳ diệu, trong tháng bảy, tháng tri ân các anh hùng liệt sĩ năm nay, liệt sĩ Phan Minh Nham đã thực sự được “trở về” quê hương sau 50 năm ra đi.

Gia đình, Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam tổ chức di chuyển hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham từ tỉnh Tiền Giang về quê hương Thái Bình.

Một ngôi mộ, hai gia đình cùng nhận 

Bà Phan Thị Bưởi, em gái liệt sĩ Phan Minh Nham kể lại: Bố mẹ tôi sinh được 8 người con, 3 con trai, 5 con gái, anh Nham là con thứ hai. Năm 1975, nhận được giấy báo tử của anh, mẹ tôi như người vô hồn. Bà luôn đau đáu việc tìm phần mộ của con trai, dẫu việc này là “mò kim đáy biển” vào bối cảnh đất nước ta khi đó. 

Khoảng 20 năm trước, có thông tin có một ngôi mộ liệt sĩ ở nghĩa trang Châu Thành, tỉnh Tiền Giang (là nơi liệt sĩ Nham hy sinh), ghi trên bia mộ là “Liệt sĩ Phan Văn Nham, quê quán miền Bắc”. Gia đình bà Bưởi liền cử người vào để xác nhận thì được thông báo đây là phần mộ của một liệt sĩ cùng tên, quê quán ở Nam Định, hiện thân nhân của liệt sĩ đang sinh sống ở Thành phố Hồ Chí Minh đã nhận chăm sóc, thờ phụng, hương khói phần mộ này nhiều năm qua. Gia đình bà Bưởi thất vọng trở về, nhưng 3, 4 năm sau đó có một người họ hàng vào Tiền Giang, gia đình lại nhờ người đó đến thăm, xác nhận thông tin ngôi mộ thì thấy trên bia mộ đã được đổi thành “Liệt sĩ Phan Văn Nham, sinh năm 1940, hy sinh năm 1971, quê quán: Hà Nam Ninh”. Gia đình không còn hy vọng đó là thân nhân của mình. 

Thời điểm đó, ông Trần Văn Quynh, chồng bà Bưởi đang là cán bộ quân đội, bèn gửi đơn lên Cục Chính sách (Tổng cục Chính trị, Quân đội nhân dân Việt Nam) để xin thông tin và được cung cấp nhiều thông tin hữu ích, chi tiết về anh rể. Các thông tin về đơn vị, nơi chiến đấu, nơi hy sinh, năm hy sinh của liệt sĩ Phan Minh Nham cho thấy có nhiều điểm trùng khớp với thông tin về liệt sĩ ở phần mộ mà gia đình đã từng tìm thấy. Các thành viên trong gia đình rất kỳ vọng đây thực sự là ngôi mộ của liệt sĩ Phan Minh Nham. Nhưng trên thực tế ngôi mộ này đã có thân nhân một liệt sĩ khác nhận, chăm sóc nhiều năm qua nên gia đình càng băn khoăn, khó xử. Cuộc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham rơi vào bế tắc, nhiều năm không có tiến triển. 

Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam có đóng góp tích cực trong việc tìm kiếm, xác định, di chuyển hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham từ tỉnh Tiền Giang về quê hương Thái Bình.

Trở về sau 50 năm ra đi 

Năm 2022, thân nhân liệt sĩ Phan Văn Nham, quê quán tỉnh Nam Định có nguyện vọng di chuyển hài cốt liệt sĩ về quê hương. Khi đó, để chắc chắn rằng không có nhầm lẫn giữa hài cốt 2 liệt sĩ Phan Minh Nham và Phan Văn Nham, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Tiền Giang phối hợp với Bộ CHQS tỉnh tổ chức giải mã ký hiệu, phiên hiệu đơn vị của 2 liệt sĩ. Ở khâu này, các thông tin của chiến sĩ Phan Minh Nham trùng khớp với đặc điểm nơi hy sinh, chôn cất của liệt sĩ Phan Minh Nham, chỉ có nội dung thôn Huyền Sỹ (quê hương của liệt sĩ) bị viết nhầm thành thôn Huyền Mỹ trong hồ sơ. Còn chiến sĩ Phan Văn Nham hy sinh năm 1971, đơn vị không tham gia chiến đấu tại Châu Thành, Tiền Giang. Tháng 2/2023, em trai, anh rể liệt sĩ Phan Minh Nham từ Thái Bình vào Tiền Giang để xác nhận thông tin và xin dựng lại tấm bia mộ như ban đầu, ghi là “liệt sĩ Phan Văn Nham, quê quán miền Bắc”. 

Để xử lý 1 ngôi mộ liệt sĩ nhưng có 2 gia đình cùng nhận, tháng 5/2023, các cơ quan chức năng đã đề nghị thân nhân 2 liệt sĩ: Phan Minh Nham (quê Thái Bình) và Phan Văn Nham (quê Nam Định) cùng đến lấy mẫu hài cốt liệt sĩ, mẫu sinh phẩm của thân nhân, tiến hành giám định ADN. Thời gian chờ đợi kết quả giám định ADN khá lâu khiến cả 2 gia đình đều rất ngóng trông, hồi hộp. Đến tháng 7/2024 vừa qua, thân nhân liệt sĩ Phan Minh Nham nhận được tin vui: Đã có kết quả giám định ADN và xác định chính xác đó là hài cốt của liệt sĩ Phan Minh Nham. 

“Niềm vui như vỡ òa! Tất cả anh em, dòng họ, bạn bè, làng xóm đều phấn khởi, sau bao năm tìm kiếm cuối cùng cũng tìm được anh” - bà Phan Thị Bưởi chia sẻ cảm xúc khi đó. 

Ngay sau khi có kết quả giám định ADN, xác định được hài cốt liệt sĩ, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Tiền Giang, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thái Bình và các cơ quan chức năng, đặc biệt là Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam đã chủ động hỗ trợ, phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục, phương tiện, nhân lực để gia đình di chuyển hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham về nghĩa trang liệt sĩ xã Minh Quang. Cấp ủy, chính quyền các cấp tại địa phương tổ chức trang trọng lễ đón và an táng hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham tại quê hương trong nỗi tiếc thương, xúc động của anh em, dòng họ, bà con làng xóm khi đón một người chiến sĩ anh dũng 50 năm trước đã ra đi vì đất nước nay đã được trở về với đất mẹ yêu thương. 

Gạt những giọt nước mắt lăn dài trên má, ông Phan Thế Hiểu, em trai liệt sĩ Phan Minh Nham xúc động chia sẻ: Cuối cùng thì di nguyện của bố mẹ tôi trước khi nhắm mắt xuôi tay là tìm được anh Nham đã thành hiện thực! Anh “về quê”, chúng tôi có điều kiện chăm sóc phần mộ, khói hương cho anh thuận lợi, chu đáo hơn, nỗi nhớ thương, đau xót phần nào nguôi ngoai. Trong suốt hành trình tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, tôi thực sự xúc động và biết ơn cấp ủy, chính quyền các cấp, các ngành liên quan và Hội Hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam đã kết nối, giúp đỡ để anh tôi, liệt sĩ Phan Minh Nham được trở về quê hương sau 50 năm ra đi.

Sau khi được xác định, hài cốt liệt sĩ Phan Minh Nham được gia đình đưa về, an táng tại nghĩa trang liệt sĩ quê nhà.

Quỳnh Lưu